KUVVET

KUVVETİN ETKİLERi

Cisimleri itme ve çekme ile hareket ettiren, cisimlerin yönünü değiştiren, hareket eden cisimleri durduran, yavaşlatan ya da hızlandıran, cisimlerin şeklini değiştiren etkiye kuvvet denir.

İtme ve Çekme Kuvveti
Cisimlere itme ve çekme kuvveti uygulayarak cisimlerde değişiklik meydana getirebiliriz. Ancak uyguladığımız kuvvet yeterli olmalıdır.
Örneğin büyük bir kayayı hareket ettirmek istediğimizde kuvvetimiz yetmeyebilir. Kayayı hareket ettirmek için daha fazla kuvvete ihtiyacımız vardır. On kişi bir araya gelerek kuvvet uyguladığımızda kayayı yerinden oynatabiliriz.

Kuvvetin cisimler üzerinde hızlandırıcı, yavaşlatıcı, yön değiştirici ve şekil değiştirici etkisi vardır.

Kuvvetin Etkileri

Kuvvetin cisimler üzerindeki etkileri
1-Hızlandırma
2-Yavaşlatma ve durdurma
3-Yön değiştirme ve döndürme
4-Şeklini değiştirme

1. Hızlandırma Etkisi: Kuvvet uygulayarak hareket halindeki bir cismin hareketi hızlandırılabilir. Bunun için cismin hareket yönünde uygulanan kuvvet arttırılmalıdır.
Örneğin ileri doğru giden bir topa vurduğumuzda topun daha da hızlandığını görürüz.

2. Yavaşlatma Ve Durdurma Etkisi:
Hareket halindeki bir cisme, hareket yönüne zıt bir kuvvet uygulanırsa cismin yavaşlamasına, hatta durmasına neden olur.
Örneğin ileri doğru giden bir topa ters yönde vurduğumuzda topun yavaşladığını hatta durduğunu görürüz.

3. Yön Değiştirme Etkisi:
Hareket halindeki bir cisme hareket yönünden farklı bir yönde kuvvet uygulanırsa hareket yönünün değişmesine neden olur.
Örneğin ileri giden bir topa yandan vurduğumuzda, topun yönünün değiştiğini görürüz.

4. Döndürme Etkisi:
Bisikleti sürmek için pedala basarak tekerleği hareket ettirirken
Tornavida ile vidaları sıkıştırırken kuvvetin döndürme etkisinden yararlanırız.

5. Şeklini Değiştirme
Kuvvet cisimlerin şekillerinde aşağıdaki gibi değişiklikler yapabilir.
Bükme; Plastik cetveli büktüğümüzde cetvel eğilir.
Sıkma; Süngeri avucumuzda sıkıştırdığımızda büzülür.
Germe; Bir lastiği iki ucundan çektiğimizde lastik uzar
Vurma; Cevizi kırmak için vurduğumuzda

Sıkılarak, gerilerek veya bükülerek bazı cisimlerde şekil değişikliği meydana getirilebilir. Ancak kuvvet ortadan kaldırıldığında bazı cisimler eski şekline döner. Bu tür cisimlere esnek cisimler adı verilir.



Bazı cisimlerde ise kuvvet uygulanıp cismin şekli değiştikten sonra, kuvvet ortadan kaldırıldığında cisim eski şekline dönemez. Bu tür cisimlere esnek olmayan cisimler adı verilir.



Sünger, şişmiş balon, lastik gibi cisimlere kuvvet uyguladığımızda şekli değişir, ancak eski haline döner. Hamur, oyun hamuru, çamur, teneke kutu, kâğıt, tel gibi cisimlere kuvvet uyguladığımızda şekli değişir, ancak eski haline geri gelmezler.

Yukarı yönde atılan top; önce yukarı, sonra aşağı yönde hareket eder. Top, yukarı doğru atıldığında yavaşlayan hareket, yere düşerken ise hızlanan hareket yapar. Yukarı doğru atılan topa etki eden kuvvetin önce yavaşlatıcı, sonra hızlandırıcı etkisi vardır.

Dünya, üzerindeki cisimlere çekme kuvveti uygular (yer çekimi). Yukarı atılan topun yere doğru düşerken hızlanması veya daldan kopan elmanın yere düşmesi bundan dolayıdır.

MIKNATISLAR

Demir, nikel, kobalt gibi maddeleri çekme özelliği gösteren cisimlere mıknatıs denir.

Mıknatıslar doğal ve yapay olarak ikiye ayrılır. Doğal mıknatıslar doğada manyetit denilen kayaçlardan elde edilir. Yapay mıknatıslar ise demir, çelik, nikel ve kobalt gibi madenler kullanılarak üretilir.

Mıknatıslar kullanım alanlarına göre farklı şekil ve büyüklükte yapılır. U, çubuk, dörtgen ve yuvarlak mıknatıslar günlük hayatta çok kullanılır.

Mıknatısın kuzeyi gösteren ucu N ve güneyi gösteren ucu S ile gösterilir. Mıknatısların kuzey ucunu gösteren kısmı kırmızı, güney ucunu gösteren kısmı ise mavi renk ile belirtilir. Bu uçlara kutup denir.

Yuvarlak ve dörtgen mıknatısların bir tarafı kuzey, diğer tarafı güneydir.
Bir mıknatısı birkaç parçaya ayırsak bile her mıknatısta N ve S kutbu oluşur, mıknatıs özelliği devam eder. Sadece küçüldüğü için gücü kuvveti azalır. Tek kutbu olan mıknatıs olmaz.
Mıknatıslarda gözle göremediğimiz çekim kuvvetine manyetik kuvvet denir.
Mıknatısın etki alanına manyetik alan denir. Mıknatıslar gücüne göre çekim alanında bulunan cisimleri çeker, iter ya da etkiler.

Mıknatısların aynı kutupları birbirini iter. Mıknatısların zıt (farklı) kutupları birbirini çeker.

Mıknatısın cisimlere kuvvet uygulaması için temas ettirilmesine gerek yoktur. Mıknatısın cisimlere belli bir mesafeden de kuvvet uygulayabilir. Rüzgârın cisimlere uyguladığı kuvvet, temas gerektiren bir kuvvetken mıknatısın uyguladığı kuvvet temas gerektirmeyen bir kuvvettir.

Mıknatıs; toplu iğne, ataş, çivi gibi metal cisimleri çeker, silgi, kâğıt, plastik, kumaş, tahta gibi cisimleri ise çekmez. Bundan hareketle cisimleri mıknatıs tarafından çekilen maddeler ve mıknatıs tarafından çekilmeyen maddeler olmak üzere ikiye ayırabiliriz.

Mıknatısları günlük yaşamımızda pek çok yerde kullanırız. Buzdolabı süslerinde, bazı çantaların kilitlerinde, hoparlörde ve mikrofonlarda mıknatıs kullanılır.

Mıknatısın kullanıldığı araçlardan biri de pusulalardır. Kapı zilleri, buzdolabının kapıları, bilgisayar diskleri mıknatısın kullanıldığı diğer yerlerdir.

Tornavidaların uçları mıknatıslanırsa vidaları düşürmeden kolaylıkla vidalama yapabiliriz.

Vinçlerde metal parçaları kaldırmak için de kullanılır. Taşıt motorlarında, jeneratörlerde mıknatısın çekme ve itme kuvvetinden yararlanır.

Mıknatıslar uzun süre toplu iğne, ataç, çatal, kaşık, çivi gibi metal maddelere uzun süre temas ederse mıknatıs özelliği geçici süre maddelere geçer.

Mıknatıslar elektronik cihazlara, banka kartlarına, otobüs kartlarına, flash belleğe, cep telefonu, televizyon ve bilgisayar gibi elektronik araçların ekranlarına temas ederse bozabilir.