5. Ünite: AYDINLATMA VE SES TEKNOLOJİLERİ

Akşamları ödev yaparken, yönümüzü bulmak için, park ya da havuz gibi yerlerde güzel bir görüntü elde etmek için aydınlatmalar kullanılır. Sadece bu alanlarda değil; cep telefonlarında, kol saatlerinde, dolap içlerinde bile aydınlatmadan yararlanılır.

Eski zamanlarda insanlar gündüz Güneş’in gece ise yıldızların ışıklarıyla ve Ay’ın yansıttığı ışıkla aydınlanıyordu. Ancak Güneş ışığı her noktaya ulaşamıyor ve hava durumuna bağlı olarak azalabiliyordu. Yıldızların ışığı ve Ay’dan yansıyan ışık ise yeterli aydınlatma yapmıyordu. Ateşin keşfiyle aydınlanmada büyük gelişmeler oldu. Karanlık alanlar, bir sopanın ucuna sarılan çeşitli maddelerin yakılmasıyla elde edilen meşalelerle aydınlatıldı.


Meşaleler zamanla yerini kandil ve mumlara bıraktı. Kapların içine çeşitli yağlar konulup ucuna hayvan kılından yapılan fitiller yerleştirilerek kandiller üretildi. Böylece daha uzun süre aydınlatma yapılabildi.

Hayvan yağlarından elde edilen mumlar ise uzun bir süre insanların aydınlatma aracı olarak kullanıldı.

Meşale, kandil, mum; taşınabilir, is(duman) ve koku çıkarır. Işık verme süresi ve verdiği ışık miktarı azdır. Yangın çıkmasına neden olabilir.

Petrolün keşfinden sonra gaz lambaları kullanılmaya başlandı. Gaz lambaları, mum ve kandil gibi araçlardan daha uzun süre ve daha fazla aydınlatma yapabiliyordu. Ayrıca etrafının camla çevrili olması sayesinde rüzgârdan daha az etkileniyordu.


Ampulün keşfinden sonra gelişen teknolojiyle daha uzun süreli ve daha parlak ışık yayan floresan, LED ve halojen lambalar üretilerek kullanılmaya başlandı.

Cadde ve parkların aydınlatılmasında aydınlatma araçlarından yararlanılır.
Geceleri sürücülerin yollarını bulabilmesi ve diğer araçları fark edebilmesi için “far” adı verilen aydınlatma araçlarından yararlanılır.
Fabrika ve iş yerlerinde geceleri de üretim yapabilmek için aydınlatma araçları kullanılır.
Ameliyathanelerdegerekli durumlarda geceleri de ameliyat yapabilmek için aydınlatma araçlarından yararlanılır.
Havaalanlarında geceleri uçakların iniş ve kalkışlarını sağlamak için aydınlatma araçlarından yararlanılır.
Fotoğrafçılık ve diş hekimliği gibi mesleklerde aydınlatma araçlarından yararlanılır.

Geçmişten günümüze aydınlatma teknolojilerinin kronolojik sıralaması şöyledir;
♦ Ateşin icadı
♦ Meşale
♦ Yağ Lambası
♦ Kandil
♦ Mum
♦ Gaz Lambası
♦ Ampul
♦ Floresan
♦ Halojen lambalar
♦ Led lambalar

UYGUN AYDINLATMA

Işığın günlük hayatta faydası ile birlikte göz ve beyin sağlığı açısından zararları vardır. Düşük ışık da parlak ve güçlü ışık da gözümüze zararlıdır. Özellikle güneş ışığına, kaynak ışığına ve güçlü ışıklara doğrudan uzun süre bakmak gözlerimizde bozulmaya neden olmaktadır.

Yanan lambalara ellerimizle dokunmak ellerimizin yanmasına neden olur. Son yıllarda üretilen televizyon, cep telefonu ve bilgisayarlarda güçlü aydınlatma kullanılmaktadır. Bu cihazlarla uzun süre ilgilenmek gözlerimizi bozmaktadır.

Ders çalışırken ya da kitap okurken ışık arkamızda kalmamalıdır.

Gece evde ışıklı ortamda ders çalışırken ışık tam arkamızda ya da tam önümüzde olmamalıdır. Yukarıdan ve önden gelmesi gözlerimizi yorar ve ilgimizi dağıtır. Sol ya da sağ tarafta olmalıdır.

Güneşli ve sıcak günlerde güneş gözlüğü takmaya önem vermeliyiz.

Televizyon ve bilgisayarla uzun süre ilgilenmemeliyiz. Cep telefonlarının ekran parlaklığını azaltmalıyız. Karanlık ortamda cep telefonu kullanmak gözümüzü daha fazla yoracaktır.

Kitap okuma ve cep telefonu kullanma mesafemiz 25-30 cm’den, televizyon seyretme mesafesi 3-4 metreden az olmamalıdır. Aydınlatma aracının yeri, parlaklığı ve çeşidi uygun aydınlatmayı belirler.

Ampulün parlaklığının yeterli olması, aydınlatma aracının görmeyi sağlayacak uzaklıkta ve yerde bulunması önemlidir. Ayrıca ortamın gereğinden fazla aydınlatılması da doğru değildir.

Günümüzdeki aydınlatma araçlarının hepsi elektrikle çalışmaktadır. Dolayısıyla yanan her lamba elektrik harcar. Her lambanın bir kullanım ömrü vardır. Lambalar gereksiz yere açık kalırsa hem lamba ömrü azalır hem de elektrik israfına neden olur.

Ortamı aydınlatmak için lambaların doğru yerlere ve doğru açıyla konulması gerekir. Floresan ve LED lambalar sarı lambalara oranla daha fazla ışık verir ve daha az elektrik harcar. Sarı lambaların yerine floresan lambalar kullanılmalıdır.

Gündüz, güneş ışığından mümkün olduğu kadar çok yararlanmalıyız.

Evimizde ya da sınıfımızda kimse yoksa lambayı söndürmeliyiz.

Evlerin duvarları ve tavanlar açık renkli boya ile boyanırsa ışığın yansıması daha çok olur.

Fazla ışığa ihtiyaç duyulan odada, birden fazla az ışık veren ampul kullanmak yerine tek güçlü lamba kullanmak daha verimli bir aydınlatma sağlar.

Işık Kirliliği Yanlış yerde, yanlış zamanda, yanlış yönde, yanlış miktarda kullanılan ışık kirliliğe neden olmaktadır.

Yanlış yerde: Gereksiz yere ışık konulmasıdır. Örneğin bahçelerin, ev balkonlarının, plajların, ormanlık bölgelerin aydınlatılması.

Yanlış zamanda: Gündüz aydınlatma yapılması ya da gerek olmadığı halde ışıkların sürekli yanık kalması demektir.

Yanlış yönde: Işık asıl aydınlatılması gereken yeri aydınlatmalıdır. Süs ya da görünüş için amacı dışında kullanılmamalıdır.

Örneğin parklarda ve sokaklardaki lambaların yönü aşağı doğru olmalıdır. Lambalar yolu aydınlatmalı, lambaların üstünde siper konularak ışığın yeri daha fazla aydınlatması sağlanmalıdır.

Yanlış miktarda: Gereğinden fazla parlak, gereğinden fazla renkli lamba kullanarak aydınlatma. Özellikle reklam panolarında, alışveriş merkezlerinde, lunaparklarda, eğlence merkezlerinde, düğün salonlarında, evimizde stadyumlarda kullanılan aydınlatma ışık kirliliğine neden olmaktadır.

Işık kirliliği, göçmen kuşlar ve deniz kaplumbağaları gibi yıldızlara bakarak yönlerini bulmaya çalışan canlıların yuvalarını ve yönlerini kaybetmelerine neden olur. Bu da canlıların beslenmelerine ve çoğalmalarına engel olur.



Ay, yıldız, meteor gibi gök cisimleri en rahat geceleri gözlemlenebilir. Ancak ışık kirliliğine neden olan parlak ve çok sayıdaki ışık kaynağı bu cisimlerin gözlemlenmesini zorlaştırmaktadır.

Işık kirliliği bitkileri de olumsuz etkiler. Hava kararınca açan akşamsefası gibi bitkilerin çiçekleri, aşırı ışık karşısında açılmaz. Ayrıca gündüz ışık altında besin üreten, gece ise dinlenen bitkilerin yüksek ışık altında dengeleri bozulabilir. Gece avlanan yarasa ve baykuş gibi canlılar avlanamaz.

Yıldızlara bakarak göç yollarını belirleyen kuşlar, yıldızların ışıklarını göremediklerinde yollarını kaybedebilir. Ayrıca yumurtadan çıkan deniz kaplumbağaları karadaki fazla ışıklar nedeniyle denizin yolunu bulamayıp hayatlarını kaybedebilir

Doğru yapılmayan aydınlatma; baş ağrısı, göz kamaşması, bulanık görme, uykusuzluk gibi sağlık sorunlarına neden olabilir. Tüm bunların dışında ışık kirliliği doğal dengeyi bozar ve güzel bir görüntü oluşturmaz.

Işık kirliliğini önlemek için
-Aydınlatma araçlarının yönünün gökyüzüne doğru olması engellenmelidir.





-Zaman ayarlı reklam panoları ve tabelaları kullanılmalıdır.
-Sokak ve cadde aydınlatmalarında kullanılan ışık aydınlatılacak bölgeye yönlendirilmelidir.
-Uygun yerlerde harekete duyarlı ve sensörlü lambalar kullanılmalıdır.

Geçmişten Günümüze Ses Teknolojileri

Ses şiddetini artırmak amacıyla zaman zaman çeşitli araçlar kullanırız. Bu araçlar mikrofon, megafon ve işitme cihazıdır. Kalabalık ve geniş ortamlarda sesleri duyurmak için kullanılan araçlardan en basiti megafondur. Bazı insanlar sesleri işitemez ya da çok az işitir. Bu kişiler sesleri işitebilmek için kulaklarına işitme cihazı takar. İşitme cihazları sesin şiddetini artırır. Tören ve konser gibi kalabalık ortamlarda konuşmaların, şarkı ve türkülerin herkes tarafından işitilmesi için mikrofon, amplifikatör (ses yükseltici) ve hoparlör gibi araçlar kullanılır. Amplifikatör elektrikle çalışır. Amplifikatörler, hoparlör ve mikrofonla birlikte kullanılır. Ses düzeyini (ses şiddeti) değiştirmeye ve işitme yetisini geliştirmeye yarayan araçlar teknolojik gelişmeler ile zaman içinde gelişmiştir.

Ses kayıt araçları sayesinde insanların seslerini kaydedip daha sonra dinleyebiliriz. Ayrıca ses kayıt araçları bazı meslekler için de oldukça önemlidir. Sanatçılar ve gazeteciler ses kaydını kullanan meslek çalışanlarından bazılarıdır.

Geçmişten günümüze kadar kullanılan ses kaydetme araçları;

Ses kayıt araçlarından biri olan fonograf, Thomas Edison (Tomas Edison) tarafından icat edilmiştir. Fonograf, hem sesleri kaydeden hem de kaydedilen sesleri dinlemeye yarayan bir araçtır.





Emile Berliner (Emil Berliner), gramofonu icat etmiştir. Gramofon, plaklar üzerine kaydedilmiş sesleri dinlemeye yarayan bir araçtır.





Valdemar Poulsen (Valdemir Polsen) şimdiki teyplerin öncüsü sayılabilen telegrafonu tasarlamıştır. Daha sonra bir Alman şirketi tarafından plastik teyp kasetleri yapılmıştır. Kasetler plaklara göre daha hafif ve daha küçüktür. Ayrıca kasetler plaklara göre daha uzun süre kayıt yapmaktadır. Kasetlerdeki sesleri dinlemek için kullanılan araç kasetçalardır.





Günümüzde ses ve görüntü kaydetmek için cep telefonu, kamera vb. araçlardan yararlanılır. Çeşitli araçlar yardımıyla kayıt edilen sesleri depolamak için MP3, MP4, DVD, CD’ler ve taşıyıcı bellekler geliştirilmiştir. Geçmişte kullanılan ses cihazları büyük ve fazla yer kaplarken günümüzde üretilen cihazlar daha az yer kaplar ve kolay taşınır.

Ses Değiştiriciler: Sesin düzeyini ve şiddetini değiştirmek ve daha uzaklardan duyulmasını sağlamak için hoparlör, megafon, mikrofon kullanılmaya başlandı.

Ses üreten teknolojik araçlar birçok alanda hayatımızı kolaylaştırır. Mikrofon ve megafon ses şiddetini artırarak sesin geniş bir alana yayılmasını sağlar. Böylece ses kaynağının uzağındakiler de sesi duyabilir. Polis anonslarında, camiden ezan okunması sırasında, ambulanslarda megafonlar kullanılmaktadır. Konserlerde, okullarda, törenlerde, toplantılarda mikrofonlar kullanılır. Kulaklık da sesin şiddetini yükselten bir cihazdır. İşitme engelliler için işitme cihazı icat edildi. Stetoskop da iç organlarımızın seslerini dinlemek için kullanılır.

Ses Kirliliği

İnsanlara rahatsızlık veren şiddetli seslerin oluşturduğu kirliliğe ses kirliliği ya da gürültü adı verilir Kulağımızı rahatsız eden, zarar veren, dikkatimizi ve ilgimizi dağıtan seslerin hepsi ses kirliliğidir. Yüksek sesle müzik dinlemekten rahatsız olmasak bile ses kirliliğidir.

Ses kirliliği;
• İşitme yeteneğinde bozukluklara
• Baş ağrısına
• Dikkat dağınıklığına ve verimin düşmesine
• Gerginliğe ve sinirliliğe
• Uyku bozukluğuna neden olur.

Ses kirliliği yalnızca insanları rahatsız etmez. Bu ortamlardaki hayvanları da etkiler. Doğaya güzellik katan hayvanlar, sesten rahatsız olup ortamdan uzaklaşır. Bu yüzden çevresindeki insanlara saygılı, çevre duyarlılığı olan, hayvan haklarını önemseyen her birey gibi biz de ses kirliliği oluşturmamaya dikkat etmeliyiz.

Ses kirliliğinin sebepleri;
◆ Ulaşım araçlarının ve trafiğin gürültüsü
◆ Fabrika gibi yerlerin çıkardığı sesler
◆ Yol ve inşaat yapımında çıkan sesler
◆ Evde, okulda ve işyerlerinde çalıştırılan makinelerin yüksek sesleri
◆ Lunapark, düğün salonları, eğlence yerleri, alışveriş merkezlerindeki ve pazarlardaki yüksek sesler
◆ Okullarda, büyük caddelerde, spor salonlarında, stadyumlarda kalabalık insanların çıkardığı sesler.

Şiddetli ses üreten teknolojik araçların olumlu yönleri olduğu gibi olumsuz yönleri de vardır. Ses kirliliğini önlemek için;
• Kalabalık yerlerde yüksek sesle konuşulmamalıdır.
• Binaların yapımında ses geçirmeyen malzemeler kullanılmalıdır.
• Ses şiddetini azaltmak için yol kenarları ağaçlandırılmalıdır.
• Araçların kornaları rahatsızlık verecek şekilde çalınmamalıdır.
• Gürültüye neden olan iş yerleri ve sanayi kuruluşları şehir dışına yapılmalıdır.
• Gürültülü ortamlarda çalışan insanlar koruyucu kulaklık takmalıdır.
• Müzik aletlerinin sesi çevreyi rahatsız etmeyecek kadar açılmalıdır.