6. Ünite: İNSAN VE ÇEVRE

KAYNAK

Hayatımızı devam ettirmek ve ihtiyaçlarımızı karşılamak için su, elektrik, petrol, madenler, besin (bitki ve hayvan), ağaç, toprak, hava, güneş gibi birçok kaynak kullanırız. Günlük hayatımızda kullandığımız bu kaynakların birçoğu bilinçsiz kullanım nedeniyle hızla ya tükenmektedir ya da kirlendiği için kullanılamaz hale gelmektedir.

Tükenmeyen Kaynaklar: Güneş, hava, toprak, su tükenmeyen kaynaklardır. Ancak yaşadığımız ortamda su, hava ve toprak kirlenirse yaşam zorlaşır. Bu kaynaklar kirlenirse yerine yenisinin konması mümkün değildir.

Yenilenemeyen kaynaklar: Petrol, doğalgaz ve madenler doğada kendiliğinden var olan ancak yenisi üretilemediği için yenilenemeyen kaynaklardır. Bu kaynakları tükettiğimiz sürece azalmaktadır. Yerine yenisi yapılamamaktadır. Madenler ve petrol milyonlarca yıl içinde oluşmaktadır.



Yenilenebilen (tekrar üretilen) Kaynaklar: Elektrik, ağaç, hayvan ve bitki kaynakları insanlar tarafından tekrar üretilip çoğaltılabilir. Ancak üretilmesi ve yetiştirilmesi uzun zaman almaktadır.



Kaynakları yerine göre, ihtiyacımız kadar kullanmaya tutumluluk denir. Tasarruf ise kaynakların tutumlu bir şekilde kullanılmasıdır. Kaynakları bilinçli tüketen kişilere bilinçli tüketici denir. Bilinçli tüketici olmak için elimizdeki kaynakların ihtiyacımız kadarını kullanmalıyız. Ülkemizdeki kaynakların boşa harcanmasını istemiyorsak savurgan olmamalı ve tasarrufa kendi evimizden başlamalıyız. Bu davranışların bir vatandaşlık görevi olduğunu unutmamalıyız. Ayrıca kaynakların yeniden kullanımı tasarrufu sağlar.

Suyu tasarruflu kullanmak için yapılması gerekenlerden bazıları;

• Boşa akan muslukları kapatmalıyız. Diş fırçalarken, temizlik yaparken musluğun açık bırakmamalıyız.
• Bozuk muslukları tamir ettirmeliyiz.
• Su atıklarını ya da boşa akan suları depolayıp bahçe ve çiçek sulamada kullanabiliriz.
• Tuvaletlerde su ile oyun oynamamalıyız.
• Tuvaletten çıkınca muslukları kapatmalıyız, arızalı muslukları ilgililere bildirmeliyiz.
• Gereksiz yere sifonu çekmemeliyiz.
• Su israfı yapanları uyarmalıyız.


ELEKTRİK

Barajlarda ya da santrallarda üretilen elektrik kullanıldıkça tükenen sınırlı kaynaklardandır. Yenisini üretmek için daha fazla su, enerji, petrol, kömür, yakıt, para ve emeğe ihtiyaç vardır. Boşa harcanan her elektrik milli servetimizin boşa gitmesi demektir.



Elektriği tasarruflu kullanmak için yapılması gerekenlerden bazıları;

• Tasarruflu lambalar kullanılmalıdır.
• Gereksiz yanan lamba ve elektrikli cihazlar kapatılmalıdır.
• Buzdolabı, klima gibi soğutucu ve ısıtıcıları sürekli açıp kapatmamalıyız.
• İmkânımız varsa evimizde daha az elektik enerjisi harcayan, A sınıfı elektrikli araçları kullanmaya özen göstermeliyiz.
• Elektrikli cihazları kumandasından değil, fişini çekerek kapatmalıyız.

Besinlerden tasarruf sağlamak için;

• Tüketebileceğimiz kadar ekmek almalıyız. Artan ekmekleri poşetleyip buzdolabında saklayarak birkaç gün içinde tüketebiliriz.
• Evimizde yemek yaparken tüketebileceğimiz kadar yemek pişirmeliyiz.
• Evimizde meyve kabuklarından yararlanarak sirke yapabiliriz.
• Alışverişe çıkmadan önce mutlaka bir ihtiyaç listesi hazırlamalıyız.
• Alışveriş yaparken ihtiyacımız olan malzemeleri almalıyız.
• Yumuşamaya başlamış domateslerden ezme veya salça yapabiliriz. Portakal, çilek gibi meyvelerden reçel veya marmelat yapabiliriz.
• Evde önceden kalmış yemek varsa önce onu tüketmeliyiz.
• Domates, çilek gibi bazı besinler çabuk bozulabilir. Çabuk bozulan besinleri fazla miktarda almamaya özen göstermeliyiz.
• Artan besinleri daha sonra kullanarak değerlendirebiliriz. Böylece besinlerden tasarruf sağlanmış olur. Örneğin artan ekmekleri kurutup parçalayıcıda ufak parçalara ayırabilir ve köfte yapımında kullanabiliriz.

Geri Dönüşüm

Odamızı aydınlatmak için kullandığımız elektrik, içtiğimiz su, tükettiğimiz besinlerin birer kaynağı vardır. Bu kaynaklar sınırsız değildir. Kaynaklar tutumlu kullanmayıp israf edildiğinde kısa bir süre içinde tükenebilir.

Tasarruf sadece para biriktirme olarak algılanmamalıdır. Su, besin, doğal gaz gibi kaynakların kullanımında da tasarruf yapılabilir. Elektrik de tasarruf yapılabilecek kaynaklardandır. Tasarruf yapıldığında israftan kaçınılarak Dünya’nın sahip olduğu kaynaklar gelecek nesillere aktarılabilir. Bu Dünya hepimizin olduğuna göre iş birliği yaparak kaynakları koruyabiliriz.

Dünya’mızın yaklaşık 3/4’ü sularla kaplıdır. Ancak bu suların çok az bir kısmı içilebilir özellikteki tatlı sulardır.

Yeryüzündeki tatlı su kaynakları günden güne azalmaktadır. Bunun sonucunda milyonlarca kişi, gelecek yıllarda susuz kalma tehlikesi ile karşı karşıya kalmaktadır. Benzer şekilde doğal gaz ve elektrik kaynakları bilinçsiz tüketim sonucu hızla azalmaktadır. Bu kaynakların azalması ısınma, aydınlanma, sanayi gibi bir çok alanda aksamaya neden olabilir.

Besinlerin aşırı tüketilmesi besin kaynaklarının azalmasına neden olmaktadır. Azalan besin kaynakları yeryüzünde yaşayan diğer canlıların yeterince beslenememesine neden olur. Sonuçta canlıların hayatı tehlikeye girer. Ayrıca vücudun ihtiyacından fazla besin tüketilmesi çeşitli sağlık sorunlarına neden olabilir.

Reklamların etkisinde kalarak yanlış davranış göstermeyen ve yanlış karar vermeyen, kaliteli yerli malı satın alan ve tüketen, alışveriş yaparken aile ve ülke ekonomisine yararı ön planda tutan kişiye bilinçli tüketici denir. Bilinçli tüketici tükettiği kaynakların ülke ekonomisine ve gelecek nesillere etkisini düşünür. Bu kaynaklar besin, su ve elektrik olabilir.

Yeniden kullanma; maddelerin tekrar kullanmanın imkânsız olacağı zamana kadar aynı ya da başka alanlarda kullanılmasıdır. Kâğıtların her iki yüzünü kullanmak, cam şişe ve kavanozları temizleyerek tekrar kullanmak, bir poşeti yırtılana kadar kullanmak yeniden kullanmaya örnektir. Bu sayede hem para hem de kaynak tasarrufu yapılmış olur.

Belli noktalara konulan giysi kumbaraları, kullanılabilir durumdaki giysilerin toplanıldığı yerlerdir. Burada biriken giysiler ihtiyaç sahiplerine iletilmektedir. Böylece paylaşma ve sorumluluk duygusu pekiştirilmektedir.


Yeniden kullanmanın yöntemlerinden biri de geri dönüşümdür. Geri dönüşüm; değerlendirilebilen atıkların çeşitli işlemlerden geçilerek tekrar ham madde olarak kullanılması işlemine denir. Çöpe atılan birçok atık, geri dönüşüm yapılarak tekrar kullanılabilir.

Kâğıt, cam, plastik, elektronik, metal gibi atıklar ayrı poşetlere konulup geri dönüşüme katıldığında hem tasarruf yapılmış olur hem de kaynaklar korunmuş olur. Bilinçli bir tüketici her atığın çöp olmadığını fark eder.

Günümüzde gelişen teknolojiyle birlikte geri dönüştürülebilen maddelerin sayısı artmaktadır. Kartonlardan kâğıt, deniz suyundan içme suyu, atık besinlerden gübre yapılarak geri dönüşüm yapılabilmektedir. Gelişen teknoloji sayesinde çöplerden elektrik üretimi bile yapılabilmektedir. Böylece elektrik, su, besin gibi kaynaklar korunabilmektedir.